Soteria en antipsychoticabeleid in Zwiefalten, Duitsland

Het gedachtegoed van Psychose Anders heeft veel raakvlakken met het gedachtegoed achter de verschillende Soteriahuizen. In Nederland is er sinds begin 2009 een Stichting Soteria Nederland welke ernaar streeft in 2011 een heus Soteriahuis in Nederland te kunnen aanbieden.

In Bern, Zwitserland is er al sinds 1984 een Soteriahuis. In 1999 is er ook in Duitsland een Soteriahuis opgericht in de deelstaat Baden-Württemberg in het plaatsje Zwiefalten, gevolgd door een tweede Duitse Soteriahuis in Beierse Haar nabij München in 2003 (zie Soteria-netzwerk).

Voor meer achtergronden over het soteria-gedachtegoed verwijs ik naar artikelen van de Soteria Nederland site.

In november 2009 verscheen er in het blad ‘Psy‘ een bijdrage over het Soteriahuis in Zwiefalten van de hand van Stef van Delft. Deze bijdrage ‘De Warme Kliniek’  is in te zien als pdf-bestand.

BESPREKING ARTIKEL OVER ZWIEFALTEN, DUITSLAND

Ik heb het artikel met gemengde gevoelens gelezen en wil de achtergronden hiervan bespreken in dit artikel. Een kernconcept binnen de psychose-anders benadering is dat veel psychoses in principe een ‘schreeuw’ zijn van de ziel. In die zin dat er dermate veel conflicterende en vaak pijnlijke gevoelens en gedachten worden weggedrukt dat het op een bepaald moment niet langer mogelijk is deze in het onbewuste te houden.

Het onbewuste spoelt dan over en het normale waakbewustzijn raakt overspoeld met een taal die het niet of nauwelijks machtig is: vol met symboliek en beweging. Soms kan het zelfs leiden tot een blik in een andere realiteit (zie Openstaan voor Andere Realiteiten en  Psychotische Schoonheid).

Het aantrekkelijke van het oorspronkelijke Soteriagedachtegoed vond ik dat Loren Mosher een psychotische fase ook vooral benaderde als een betekenisvolle persoonlijke crisis. Een psychose moest niet medicamenteus worden onderdrukt maar er moest eerder onder beschermende en veilige omstandigheden naar gekeken worden en dan het liefst met geen of minimale psychose-onderdrukkers (of antipsychotica).

Deze benadering was effectief en is later ook het voorbeeld geweest voor de andere soteriahuizen in Europa.

In het artikel van Stef van Delft in de Psy kunnen we ook lezen over de vriendelijke uitstraling die het soteriahuis in Zwiefalten heeft: het lijkt in het geheel niet op een normale psychiatrische afdeling. Er is veel persoonlijke begeleiding, de staf maakt lange diensten van half zeven ’s ochtends tot half zes ’s avonds. Er zijn veel aanspreekmomenten en er lijkt ook een vrij gelijkwaardige sfeer te hangen.

Volgens de psychiater van het soteriahuis Hans Renz kijken patiënten (er wordt gesproken over patiënten) niet met wrok terug op hun verblijf in het Soteriahuis.

Dit klinkt allemaal prettig en aangenaam, alleen wees de auteur van het artikel de psychiater op de aanwezigheid van pillenbekertjes bij het eten. Hierop antwoordde de psychiater dat bijna iedereen antipsychotica gebruikt en uiteindelijk niet eens veel minder dan onder niet-soteria-omstandigheden.

Een psycholoog Ulrich Annussek zegt over dit onderwerp dat er bij de opstart van het Soteriahuis geprobeerd werd mensen op te nemen zonder daarbij gebruik te maken van antipsychotica, “maar daar zijn we snel op teruggekomen, ook omdat mensen niet verder kwamen. Daarbij, veel mensen vragen zelf om medicijnen” (p.30)

Als je op de site van de Münsterklinik Zwiefalten kijkt dan kun je daar lezen:

Ein zurückhaltender und individuell abgestimmter Einsatz von Medikamenten ist für uns selbstverständlich, Absetzversuche werden begleitet. (Stationäre Behandlung in der Soteria Zwiefalten)

Met andere woorden in theorie lijkt het soteriadenken rondom medicatiegebruik wel te gelden, inclusief de mogelijkheid om af te bouwen van de medicatie, alleen in de praktijk lijkt het gebruik van antipsychotica niet veel anders te zijn dan onder normale omstandigheden.

Wat moet je hier nu van denken? Hoe kan in het theoretische walhalla van de  psychose-behandeling volop gebruik gemaakt worden van psychose-onderdrukkende medicatie? Hoe kan het dat bewoners zelf om medicatie vragen en dat er zonder medicatie niet veel beweging zou zitten in het proces?

Ik ben toch geneigd te denken dat de ‘psycho-educatie‘ rondom de ideale manier om met schizofrenie en psychoses om te gaan ook binnen de deuren van het soteriahuis in Zwiefalten is binnengedrongen, en dan misschien niet eens zozeer door de staf, maar vooral door de invloed van de psychiatrie in het algemeen: het automatisme om psychoses te koppelen aan antipsychotica zit waarschijnlijk ook diep-ingebakken in de bewoners zelf.

Het argument dat mensen niet verder kwamen zonder antipsychotica zou je ook kunnen zien als een teken dat de staf niet voldoende in staat was om een alternatief te bieden voor antipsychotica: om zingeving te koppelen aan de psychotische ervaring.

Op de wijze waarop Soteria Zwiefalten nu lijkt te functioneren – ondanks de positieve feedback van de bewoners zelf – meen ik toch de stilzwijgende boodschap te horen dat psychoses met medicatie dienen te worden behandeld, alsof er toch sprake is van gestoorde hersenfunctionaliteit.

In een pure soteriaomgeving zou – in mijn beleving – de staf veel energie dienen te investeren in het afbouwen van het medische model en het aanreiken van een alternatieve benadering waarbij benadrukt wordt dat een psychose een betekenisvolle uiting kan zijn die niet onderdrukt maar vooral onder warme, liefdevolle en rustige omstandigheden dient te worden onderzocht.

Ik hoop van harte dat Soteria Nederland erin zal slagen om het oorspronkelijke medicatie-arme of -loze beleid met meer vuur te verdedigen en niet makkelijk mee zal gaan met de medicatiewensen van de ‘patiënten’ die al geïndoctrineerd zijn met het medische denken rondom psychoses en schizofrenie. Soteria hoort een alternatief te zijn voor de huidige reguliere benadering waarbij de houding ten opzichte van medicatie de kern vormt voor de houding ten opzichte van het verschijnsel psychose.