Kraambedpsychose: geven nieuwe inzichten antwoord op oude vragen?

Hieronder volgt een artikel van Roos, die zelf ook een kraambedpsychose heeft meegemaakt. Zij is ook via de contactpagina te bereiken.

‘Overweldigend, de meest mooie en bijzondere gebeurtenis van mijn leven’. Woorden schieten tekort om het gevoel te beschrijven dat er door je heen gaat als je pasgeboren baby na de bevalling voor het eerst in je armen ligt. Dit is voor iedere ouder zo’n ongelofelijk bijzonder, ontroerend en emotioneel moment. Als kersverse moeder is alles in je erop gericht om zo goed mogelijk voor dit nieuwe schepseltje te zorgen en het te omringen met liefde. Toch kan dit ontsporen, zoals bij een kraambedpsychose het geval is.

Uit persoonlijk archief Roos

De moeder verliest dan de grip op zichzelf en haar omgeving. Dit kan er in het meest ernstige geval zelfs toe leiden dat de moeder in zo’n vreemde bewustzijnstoestand verkeerd dat ze niet meer weet wat ze doet en zichzelf of haar kind iets aandoet. De vraag is, hoe kan dit gebeuren? Welke processen spelen hierbij een rol? Hoe kan een gezonde vrouw tijdens de kraamtijd plotseling zo ‘ziek’ worden?

In het Erasmus MC in Rotterdam wordt al ruime tijd onderzoek gedaan naar kraambedpsychosen. Zij zoeken de oorzaak in een ‘ontstoken brein¹’, veroorzaakt door een verstoorde immunologische reactie. Op de website van het Erasmus² wordt in een persbericht heel stellig beweerd dat een ontregeld immuunsysteem een kraambedpsychose triggert. In het artikel³ waar het persbericht naar verwijst is er meer nuance en wordt het genoemd als mogelijke hypothese. De onderzoekers vergeleken vrouwen met een kraambedpsychose met gezonde vrouwen en met gezonde vrouwen die pas bevallen waren.

Bij vrouwen met een kraambedpsychose vonden ze afwijkingen in de gen-expressie van een bepaald type afweercel (monocyten). Simpel gezegd: bij alle zwangere vrouwen staat het immuunsysteem anders afgesteld om ervoor te zorgen dat ze hun baby niet afstoten. Na de bevalling wordt het immuunsysteem weer ‘gerest’ naar de oorspronkelijke toestand. De hypothese is dat er bij een kraambedpsychose iets mis gaat in het ‘resetten’ van het immuunsysteem waardoor het immuunsysteem allerlei ‘ziekmakende’ processen in gang zet in de hersenen die op hun beurt leiden tot een kraambedpsychose.

Als ervaringsdeskundig leek (nou ja, niet helemaal ‘leek’, ik werk zelf ook in het wetenschappelijk onderzoek binnen de psychologie) vind ik het moeilijk om de afwijkingen in monocyten te interpreteren en al helemaal om de link te leggen naar hersenfuncties en neurotransmitters. Neurotransmitters zijn stoffen in de hersenen die betrokken zijn bij de signaaloverdracht tussen zenuwcellen en waarvan verondersteld wordt dat deze ontregeld zijn bij een psychose. De link tussen het immuunsysteem en de verschillende processen in de hersenen wordt nog niet gelegd in het artikel en is misschien meer iets voor toekomstig wetenschappelijk onderzoek.

Toch is dit wel nodig om tot een dieper inzicht te komen over hoe verstoringen in het immuunsysteem zouden kunnen leiden tot verstoringen in de hersenen, die op hun beurt weer zouden kunnen leiden tot een kraambedpsychose. Hier spelen nogal wat aannames. Zo is de relatie tussen hersenen en geest niet 1 op 1: verstoringen in de hersenen leiden niet altijd tot ernstige afwijkingen in het denken en handelen en ernstig afwijkend denken/handelen is lang niet altijd herleidbaar tot afwijkingen in de hersenen.

Daarnaast hoeft de relatie tussen hersenen en geest niet causaal te zijn (of eraan gelijk te staan, als in ‘wij zijn ons brein’). Dit model (causaal: hersenen veroorzaken geest of gelijk: geest is niets meer dan hersenprocessen) is dan wel gangbaar in de in de medische wetenschappen maar er zijn er ook andere relaties denkbaar, zoals beeldend uitgedrukt in de metafoor van de pianist (geest) die de piano (de hersenen) bespeelt.⁴

Hersenen – afbeelding afkomstig van (10)

Het feit dat het immuunsysteem vaker ontregeld is bij vrouwen met een kraambedpsychose is op zichzelf heel interessant. Toch gaat het te ver om dan te veronderstellen dat een kraambedpsychose dus wordt veroorzaakt door verstoringen in het immuunsysteem na de bevalling of dat dit het laatste zetje is voor vrouwen met een genetische kwetsbaarheid voor een kraambedpsychose. Het verklaart bijvoorbeeld niet waarom een kraambedpsychose vaker voorkomt bij vrouwen na hun eerste bevalling en minder vaak bij vrouwen na een tweede of derde bevalling.

Ook is er een geval gerapporteerd waarbij een vader wordt beschreven met een kraambedpsychose, waarbij het ‘resetten’ van het immuunsysteem medisch gezien geen enkele rol kan hebben gespeeld⁵. Daarnaast is het belangrijk om te vermelden dat niet iedere vrouw met een kraambedpsychose ook daadwerkelijk afwijkingen in het immuunsysteem heeft. Verder kan het verband tussen het immuunsysteem en een kraambedpsychose natuurlijk ook andersom zijn.

Een kraambedpsychose roept zo veel stress op dat dit leidt tot een ontregeld immuunsysteem. Het eerste symptoom van een kraambedpsychose is ernstig verstoorde slaap. Slaap heeft zelf ook een groot effect op het immuunsysteem en op de genexpressie⁶. Dit maakt de relatie tussen slaap en een kraambedpsychose ingewikkeld: het is onduidelijk of verstoorde slaap een oorzaak kan zijn van een kraambedpsychose of dat slaap het eerste symptoom is van een ‘ziekmakend’ proces dat al aan de gang is (zie Sharma & Mazmanian, 2003 voor een review⁷ over dit onderwerp). Kortom, de relaties tussen alle verschillende processen zijn nog verre van duidelijk.

Ik kan zelf natuurlijk niet letterlijk in mijn eigen hoofd kijken, maar weet wel wat er in mijn eigen geest gebeurde toen ik zelf een kraambedpsychose had. Ik heb dit beschreven in een ervaringsverhaal⁸ op de website van Karin den Oudsten⁹. Karin heeft een heel mooie en goed leesbare website gemaakt voor alle vrouwen die dit hebben meegemaakt, hun omgeving en andere geïnteresseerden. Zo kunnen zij ervaringen delen en duidelijke informatie lezen over het ziektebeeld.

Boven de Box – uit persoonlijk archief Roos

Op die manier haalt zij het fenomeen kraambedpsychose uit de taboesfeer en brengt het op een eerlijke, openhartige en goede manier onder de aandacht: het kan immers iedereen overkomen. Ieder verhaal is dan ook weer uniek, en iedere vrouw geeft ook weer een andere betekenis aan wat in de eigen beleving de oorzaak was voor de kraambedpsychose. De ene vrouw wijt het aan hormonen of meer recent aan het immuunsysteem, de ander misschien aan een zeer zware bevalling, het weinig steun ervaren, de overweldigende ervaring van een geboorte en het enorme moedergevoel van verantwoordelijkheid voor zo’n klein schepseltje.

Wat betreft verklaringen haakt Karin op haar website vooral aan bij het onderzoek van het Erasmus. Op dit moment doet het Erasmus dan ook onderzoek hiernaar dat internationaal toonaangevend is. Ik blijf het zelf ook volgen, zij het met een wat kritischere blik.

Uiteraard heb ik zelf ook mijn een eigen hypothese. Ik denk dat je na een bevalling heel erg ‘open’ staat om alle signalen van je pasgeboren kindje in je op te nemen en je geestelijk en lichamelijk geheel af te stemmen op je pasgeboren baby. Dit is een normaal, mooi en gezond proces, maar kent een keerzijde. Je bent als het ware veel ‘gevoeliger’ voor allerlei signalen, je ziet, ruikt, proeft, hoort dingen die je anders niet zou waarnemen; je aandacht is enorm verscherpt.

Dit is een soort hyper-alerte toestand die evolutionair natuurlijk belangrijk was om de veiligheid van de pasgeboren en kwetsbare baby te waarborgen. Deze toestand kan ontsporen door slaapgebrek. Dit slaapgebrek maakt je dan ook nog eens extra labiel en emotioneel. Toch ‘mag’ je aandacht niet verslappen omdat je de zorg hebt voor een kwetsbare baby. Dit leidt ertoe dat je niet meer echt tot rust kan komen. Je bent dus wel moe, maar door je enorme moederinstinct pep je jezelf steeds zo enorm op dat je dat niet voelt.

De vicieuze cirkel van slaapgebrek en hyperalert zijn kan dan tot een psychotische ontregeling leiden (kraambedpsychose) waarin je de grip verliest op jezelf en je omgeving. En daarin zullen het immuunsysteem, de hormonen en de genen vast een rol spelen en interacteren. En daarnaast hebben natuurlijk ook de omgeving en achtergrond van de moeder een effect op het beloop van een kraambedpsychose. We weten een klein beetje meer, maar echte antwoorden hebben we nog niet.

Voetnoten

1. Het ontstoken brein, uitzending van Labyrinth, 7-11-2012 [link].
2. Archief persberichten Erasmus [link].
3. Bergink, V., Burgerhout, K., Weigelt, K., Pop, V. J., de Wit, et al (2013). Immune system dysregulation in first-onset postpartum psychosis. Biological Psychiatry, 73, 10000-10007 [link].
4. Engelstalig Youtube filmpje over ‘the materialist and the mind’ [link]. Zie ook Hoe de Geest zich via de Hersenen Verruimt 
   
5. Shahani, L. (2012). A father with postpartum psychosis (2012). BMJ Case Reports, doi: 10.1136/bcr.11.2011.5176 [link].
6. Moller-Levet, C. S., Archer, S. N., Bucca, G., Laing, E. E., Slak, A., et al (2013). Effects of insufficient sleep on circadian rhythmicity and expression amplitude of the human blood transcriptome. PNAS, 110, 1132-1141 [link].
7. Sharma, V., & Mazmanian, D. (2003). Sleep loss and postpartum psychosis. Bipolar Disorders, 5, 98-105 [link].
8. Ervaringsverhaal ‘voor haar eigen veiligheid’ [link].
9. Zie www.kraambedpsychose.nl
10. Herkomst afbeelding: http://www.sterrenstof.info/uit-de-oude-doos-zielloze-hersenen/

Het Geboorteproces van Nieuwe Gedachten Stimuleren

Er zijn duizend-en-één redenen te bedenken waardoor iemand tijdelijk even ‘gek’ kan worden. Er zijn ook vele mogelijkheden om weer grip te krijgen op de situatie en er bovendien nog sterker uit te komen dan voor een ‘psychotische’ episode. Binnen het Psychose Anders project proberen we niet alleen mensen te laten zien dat een psychose  zinvol kan zijn, maar we proberen ook tips en handvatten aan te reiken om zelf aan het werk te gaan om de achtergronden van een psychose te achterhalen.

In deze bijdrage staan we stil bij een methode die je het ‘geboorteproces-van-nieuwe-gedachten-stimulering‘ zou kunnen noemen. Dit is overigens een methode die voor iedereen – met of zonder psychose in de rugzak – waardevolle vruchten kan afwerpen.

De aanname achter deze benadering is dat we allemaal in ons leven onze eigen vaste patronen, structuren en gewoontes hebben ontwikkeld. Zo hebben we ook vrij vaste manieren om te kijken naar bepaalde zaken in ons eigen leven, en de manier waarop de wereld in elkaar steekt. Tegelijkertijd leeft er in ons allen ook een soort sluimerend, wellicht haast goddelijk verlangen naar verandering, naar nieuwe ideeën, nieuwe gedachten.

afbeelding afkomstig van Kora Organics

Als je bereid bent om je te openen voor zaken als een ‘zelfgenezend proces’ dan is een logisch gevolg daarvan ook dat je je opent voor het ‘baren’ van nieuwe gedachten.

Aan dit baringsproces zitten twee kanten: ten eerste moet er ruimte worden gemaakt voor iets nieuws; er moet als het ware een babykamer worden ingericht. Ten tweede houdt het ook vaak in dat de oude rommel in die kamer dient te worden opgeruimd, want een babykamer die tegelijkertijd een stoffig opslaghok is, is natuurlijk een ongewenste combinatie voor nieuw leven.

Als je deze methode wilt gebruiken, loop je de kans dat er twee processen tegelijkertijd werken: een scheppings- en een afstervingsproces.

RUIMTE MAKEN VOOR HET NIEUWE

Om het nieuwe toe te laten dien je vooral een soort interne ‘klik’ te maken, waardoor je je opent voor nieuwe gedachten. Een effectieve manier is door op de momenten waarop je veelal het meeste scheppende potentieel hebt, namelijk net vóór het slapen gaan en net ná het wakker worden, tegen je zelf te zeggen (hardop of stil): “Ik wil nieuwe gedachten ontvangen”, “Ik open me voor nieuwe gedachten” of “Nieuwe gedachten? Laat ze maar komen, ik ben er klaar voor”.

Je kunt er ook voor kiezen om deze sympathieke uitnodiging overdag ook nog regelmatig te herhalen, en misschien kun je er soms even – al dan niet meditatief – voor gaan zitten.

Deze niet-specifieke uitnodiging geeft je eigen onbewuste wijsheid de kans om je iets nieuws aan te reiken. Met wat geduld en met wat observatie-vermogen zul je dan merken dat er zich nieuwe gedachten gaan aandienen. Alleen zijn deze nieuwe gedachten vaak een concurrent voor de oude, bekende en diepgewortelde gedachten. Dit brengt ons dan ook bij het tweede proces.

ENKELE DAGEN UITZITTEN OM OUDE GEDACHTEN TE LATEN AFSTERVEN

Het scheppingsproces gaat vaak gepaard met een afstervingsproces van oudere gedachten en patronen. Dit afstervingsproces is niet aangenaam. Het voelt onprettig en soms geeft het een raar gevoel van leegte, alsof ergens een deel van jezelf dood gaat.

Somnium door Dan May

Deze oude gedachten geven zich echter niet zomaar gewonnen en zullen alles in het werk stellen om toch te mogen blijven; ze zullen schreeuwen, ze kunnen oude angsten oproepen, ze zullen de wildste argumenten van stal halen om je te paaien ze toch binnenshuis te houden.

Het is dan echter de kunst om niet werkelijk in discussie te gaan. Je kunt beter ‘mindful’  observeren hoe ze aan het springen en doen zijn, waarbij je ook de aantrekkingskracht voelt om weer gewoon het oude te omarmen, omdat het zo bekend was. Het is als een verslaving waar je van moet afkicken. Het goede nieuws is, dat het ergste vaak binnen een dag of drie wel achter de rug is.

De vraag is dan echter of je het lef en de durf hebt om deze dagen door te komen, waarbij je echt even moet omgaan met een soort overlijden van een deel van jezelf. Je mag er volop bij huilen, maar het is wel zaak dan door te zetten. Een goede tip hierbij is dat je het echt moet ‘uitzitten’, in die zin dat de tijd er wel voor zorgt dat die oude gedachten afsterven. Hierbij kan het heel behulpzaam zijn om domme films te kijken, veel te wandelen, spelletjes te spelen, wat onzinnig rond te surfen op internet. Het gaat er vooral om dat je de tijd doorkomt, zonder die oude gedachten te voeden.

ENKELE BRUIKBARE METAFOREN

Om het geboorte- en afstervingsproces te begeleiden kan het soms handig zijn om bepaalde metaforen in te zetten om het geheel beter in te kaderen. Hieronder doe ik een aantal suggesties.

Explosie op Rotonde

Je kunt je voorstellen dat er een krachtige explosie heeft plaatsgevonden op en rond een rotonde, waardoor het niet langer mogelijk is om er gebruik van te maken. De wegen die normaal via de rotonde liepen kunnen daardoor ook niet meer gebruikt worden. Dit leidt tot verwarring, tom-toms die foute informatie geven, onduidelijkheid over hoe je dan je doel moet bereiken e.d. Het vergt dan wat geduld om het besef te laten indalen dat er meerdere wegen leiden naar je bestemming, en dat er op de plek van de Rotonde iets anders kan gaan groeien, en misschien levert de nieuwe route ook veel meer plezier op.

Herseninfarct

Een andere metafoor kan zijn het stoppen van de toevoer van bloed aan bepaalde delen van je hersenen, waardoor er tijdelijk bepaalde functionaliteit wegvalt. De neuronen in je hoofd hebben dan even de tijd nodig om in al hun plasticiteit nieuwe verbindingen te leggen waardoor ze later weer in staat zijn om gewoon te functioneren, met daarbij allerlei nieuwe mogelijkheden.

Current van Vladimir Kush

Ingesleten stromen blokkeren

Dan zou je nog kunnen gebruik maken van de metafoor van de waterstroompjes die zich door een landschap hebben gevormd. Deze worden dan plots geblokkeerd door een paar stevige rotsblokken waardoor er tijdelijk wanorde en chaos ontstaat. Door geduld te betrachten gaat het water vanzelf nieuwe wegen vinden om weer te gaan stromen.

CONCLUSIE

Dit proces van verandering is iets waar we eigenlijk standaard een weerstand voor hebben. Het is immers veel aantrekkelijker om lekker vast te houden aan het bekende. Als je echt serieus nieuwe gedachten wil uitnodigen in je wereldbeeld, dan impliceert dat uiteindelijk ook dat oude gedachten herzien dienen te worden, en in sommige gevallen volledig verworpen. Het is dan ook een teken van wijsheid als je in staat bents om te veranderen en toe te geven dat bepaalde dingen niet meer passen.

Wees tijdens dit geboorte- en sterfproces vooral lief voor jezelf en vertrouw op de wijsheid van je lichaam.