Betekenissen zoeken in Psychoses

De kerngedachte van dit ‘psychose anders’-project is het idee dat er betekenis ontleend kan worden aan de inhoud van een psychotische episode. De betekenis kan erin bestaan dat er vanuit het ‘zielsniveau’ symbolen worden aangereikt aan het bewustzijn, welke het bewustzijn moeilijk kan interpreteren. Vaak kan daar angst, schaamte en schuldthematiek aan ten grondslag liggen.

De werkhypothese is hier verder dat naarmate het steeds moeilijker wordt om betekenis te verlenen aan bepaalde zaken die in het bewustzijn komen er ook verwoede pogingen worden gedaan door dit bewustzijn om er toch betekenis aan te ontlenen. Hierbij is echter de kans groot dat de betekenis die gegeven wordt een ‘foute gok’ is, waardoor er fundamenten worden gelegd voor een waansysteem gebouwd op deze foutieve interpretaties.

Je zou dan kunnen spreken over kernbetekenissen afkomstig vanuit een zelf-regenererend en helend vermogen in ieder persoon zelf, en van betekenisgevende pogingen vanuit het bewustzijn van de persoon, welke vaak een grote kans hebben om de plank mis te slaan.

Ik wil ervaringen verzamelen van mensen die psychotische beelden hebben gehad om deze verschijnselen verder te verkennen. Graag zou ik ook meerdere  ‘databases’ ontwikkelen met beelden en betekenissen. Ik denk daarbij aan bijvoorbeeld een ‘beeldendatabase’ en een ‘angstendatabase’.

Hieronder bespreek ik elementen uit het verhaal van Wilma Boevink dat op internet verschenen is onder de titel ‘Mijn moeizame weg van stoornis naar samenhang, ‘De emancipatie van psychotische ervaringen’ (20 mei 2005, Maastricht).

Zoals zo vaak worden mensen met psychotische ervaringen opgescheept met een benadering die hun geest in feite verpulvert: je draagt een ziekte met je mee waar je geest niets aan kan doen: wees voor de rest van je leven voorzichtig want de moordzuchtige draak van de psychose ligt altijd op de loer. Wilma Boevink verwoordde dit verschijnsel op verschillende manieren in haar stuk:

In de jaren daarna kwam ik voor de keuze te staan: laat ik dit opnieuw een opleving van een voortwoekerende ziekte zijn of kijk ik nu naar wat er werkelijk aan de hand is? Die eerste optie vond ik weinig aantrekkelijk. Die maakte me machteloos. Mijn psychosen als een ziekte accepteren voelde als het hoofd in de schoot leggen en me overleveren aan de akelige bijwerkingen van de antipsychotica. En dat vond ik niet te combineren met alles wat ik had opgebouwd. Dus wilde ik mijn psychotische ervaringen leren benoemen, erover vertellen en de betekenis ervan zien. (bron: Stichting Weerklank/Stemmenhoren.nl)

In die zin vermoed ik dan ook dat het een positief punt kan zijn als je weigert te accepteren dat je een chronische geestesziekte hebt. Zeker als dit ook gepaard gaat met een vastberaden verlangen om de werkelijke oorzaken van je psychotische ontregeling te achterhalen. In de huidige psychiatrie is er niet al te veel mogelijkheid om mensen tegen te komen die ook daadwerkelijk gaan zitten pluizen in de psychotische inhouden om verbanden te ontdekken met mogelijke angsten, conflicterende gedachten of wellicht trauma’s, zoals Wilma Boevink suggereert. Zij zegt:

De algemene opvatting is toch nog steeds dat praten over een psychose het risico van een volgende psychose vergroot en dat je het daarom niet moet doen. Ik dekte het dus toe, die zieke kant in mezelf. Ik wilde er niet naar kijken, ik mocht er niet naar kijken en we hoopten er allemaal maar het beste van.

…Een psychiatrische voorgeschiedenis die psychosen vermeldt is een contra-indicatie voor welk zinnig gesprek dan ook. Het is mijn ervaring dat hulpverleners zich er niet aan wagen, aan gewroet in een duister verleden samen met iemand die psychotisch reageert. Er zijn ook geen richtlijnen voor. Het vergt volgens mij vooral veel moed om zoiets te doen. Van zowel hulpvragers als hulpverleners.

…Niemand vroeg me wat er was gebeurd. Niemand vroeg mij: wat is het dat jou de waanzin in dreef? Ik werd geobserveerd, gediagnosticeerd en behandeld als gestoorde zonder dat ooit de samenhang met de context werd gezien.(bron)

Toen Wilma bereid was haar psychotische thematiek niet langer te ontvluchten maar te pogen er betekenis in te herkennen leek er een nieuwe realiteit te ontstaan. De diepgewortelde angst voor het ‘psychosemonster’ luwde. Ze schrijft:

Het herschrijven van mijn levensverhaal is een moeizaam en soms riskant proces. De ruimte voor mijn eigen versie moet ik bevechten, niet in de laatste plaats op mezelf. Iets dat zolang is verboden haal je niet gemakkelijk uit de illegaliteit. Bovendien zijn psychotische ervaringen inderdaad riskante gespreksonderwerpen.

Ze kunnen je besef van de werkelijkheid opnieuw aantasten als je niet uitkijkt. Toch ben ik blij met de weg die ik tot nu toe heb afgelegd. Mijn psychotische ervaringen worden ontdaan van hun geheimzinnigheid. Ik weet wat mijn uitlokkers zijn en waardoor mijn herinneringen in herbelevingen en hallucinaties veranderen. Ik leer ze beschrijven. Dat ontdoet ze van hun dreigende werking.

…Voor mij is het effectief om de samenhang te ontdekken tussen psychose en levensloop. Het heft mijn zelfwantrouwen op, omdat het mijn psychotische ervaringen begrijpelijk maakt.(bron)

In haar beschrijving wordt ook verteld dat ze graag mensen had gehad die in staat waren om de betenis te verlenen aan haar psychotische ervaringen. Ook vermoed ze dat ze het zelf destijds niet had aangedurfd om te confrontatie aan te gaan met haar psychose omdat de achterliggende te groot leek te zijn: liever zou zichzelf nog ten gronde richten dan deze pijn aan te gaan.

Tot zover deze behandeling van het artikel van Wilma Boevink van het Trimbos Instituut te Utrecht.