Psychiatrisch kopstuk Jim van Os over de DSM: “Ik gebruik ‘m nooit.”

(artikel door Christina)

In een artikel in de krant Trouw van zaterdag 26 januari 2013 verscheen een interview met ‘snoeiharde opvattingen‘, zoals de journalist het noemt, van psychiater Jim van Os (zie afbeelding) over de nieuwe DSM-5. Van Os is medeopsteller van dit psychiatrische handboek. In de afgelopen zes jaar werkte hij samen met 250 andere vooraanstaande psychiaters in werkgroepen aan de totstandkoming van deze nieuwe versie van de DSM, die komend voorjaar verschijnt.

Een soort zeventiende-eeuwse geneeskunde

Van Os: “Dat is hét grote probleem van de psychiatrie. Er worden geen oorzakelijke diagnoses gesteld – niet zoals een sputumkweek bij tuberculose. Eigenlijk is het een soort zeventiende-eeuwse geneeskunde: je hebt koorts, of koorts met bloedplassen.

Op dat niveau zitten we in de psychiatrie. We hebben nog geen enkele test, voor geen enkel psychiatrisch ziektebeeld. Omdat we het brein niet begrijpen. Gedachten en gevoelens kunnen we niet een op een herleiden tot moleculaire processen, genen verklaren heel weinig. Terwijl de DSM dat wel suggereert: dat er echte ziekten in staan, die te herleiden zijn tot echte processen in het brein.”

Pseudo-kennis

In tegenstelling tot Dick Swaab vindt Van Os dat wij ‘niet ons brein zijn‘: “Hoe brein en geest zich tot elkaar verhouden, weten we gewoon nog niet (….) wat is het nut van een diagnose? In principe is het niet meer dan een uitspraak, op basis van de klachten, over wat je als patiënt kunt verwachten, en over een passende behandeling. Het probleem is dat diagnoses in de praktijk veel meer betekenen. Door het woord schizofrenie te gebruiken geef je er betekenis aan: het is iets heel ergs. Voor patiënten is de boodschap dat ze een ziek brein hebben en dat ze levenslang pillen moeten slikken. Stereotypering en stigmatisering, op basis van pseudowijsheid en pseudokennis.”

Etiketteringsindustrie

Van Os zegt dat er zoveel verschillen zijn tussen depressieve patiënten, bijvoorbeeld, dat je ‘het label net zo goed achterwege kunt laten.’ “Als je een etiketteringsindustrie begint, moeten de etiketten wetenschappelijk wel te verantwoorden zijn. En het moet duidelijk zijn wat ze betekenen voor behandeling en prognose. Een DSM-label zegt daar eigenlijk heel weinig over, dus in die zin geven ze patiënten weinig houvast. Antidepressiva worden bij depressies en bij allerlei andere aandoeningen voorgeschreven, dwars door de DSM heen. Dat geldt voor vrijwel alle behandelingen in de psychiatrie.”

Op de vraag hoe Van Os zelf een classificatiesysteem zou maken, antwoordt hij: “Een lijstje van hooguit tien brede syndromen, zoals angst, depressie, psychose. Dan ben je klaar. Dergelijke verzamelcategorieën zijn veel te breed voor stigmatisering, dus dat is ook een groot voordeel.”

Volgens Van Os zou er veel meer naar de zorgbehoefte moeten worden gekeken, en hij had gehoopt dat er zo’n soort systeem in de DSM-5 zxou komen toen hij toetrad tot de commissie. Maar dt is niet gelukt. Op de vraag of hij zelf de DSM weleens uit de kast haalt, schudt hij het hoofd: “Nooit.” 

“De criteria zijn zo flexibel, je kunt iemand altijd wel iets op zijn hoofd plakken. Tachtig procent van de antidepressiva wordt voorgeschreven door huisartsen. Voor Ritalin geldt iets soortgelijks: zestig procent van de recepten wordt niet door kinderpsychiaters maar door andere hulpverleners voorgeschreven.”

Psychische oorzaken voor psychiatrische ziektebeelden

“Nu komen we erachter dat er misschien ook psychische oorzaken zijn voor psychiatrische ziektebeelden. We denken dat er bij ziekten als schizofrenie of depressie allerlei symptomen zijn die weer andere symptomen oproepen. Als je somber bent, ga je vanzelf denken dat mensen negatief over je denken. Die gedachten kunnen stemmen worden die je dat vertellen. Dan ga je je misschien wel terugtrekken, je komt niet meer de deur uit ien gaat jezelf verwaarlozen. Anderen worden er misschien wel heel angstig van, gaan mensen in paniek opbellen of veel drinken. Die oorzakelijke ketens hebben we wellicht gemist. We gingen er te veel vanuit dat symptomen braaf allemaal tegelijk ontstaan door een genetisch probleem. Alsof het levensverhaal van patiënten er helemaal niet toe doet.”

Het interview is twee maanden na publicatie gratis te lezen op de website van Trouw. Je kunt het ook eerder lezen door ervoor betalen via de site van Trouw. De titel van het artikel is ‘Angst, depressie, psychose…klaar‘. Je kunt er via een tweet van Maurits1990 wel iets van lezen.

Update 15 april 2013:  Inmiddels is het gehele artikel inderdaad netjes te lezen op de website van Trouw. Klik daarvoor op: ‘Angst, Depressie, psychose…klaar‘.

Update 16 april 2013: In een uitzending van Labyrint komt Jim van Os aan het woord in een kritische analyse van DSM V, waarin hij samen met psychiater Allen France en ervaringsdeskundige Wilma Boevink ook spreekt over de medicalisering van normaal gedrag. Je kunt de uitzending bekijken via de tweede Psychose Anders site.