Het ‘Olifant-syndroom’

Hieronder volgt een bijdrage van Christina.

Er is een verhaal over hoe ze olifanten temmen. Ze nemen een baby-olifant en binden hem met een dik touw of een ketting aan een boom. Het dier wil natuurlijk weg en rukt en trekt, maar het kan niet wegkomen. Na lange tijd verzet, leert de olifant accepteren dat het niet mogelijk is om weg te komen. Hij probeert het niet eens meer.

Als de olifant groot is zou hij makkelijk het touw kunnen stuk trekken of de boom ontwortelen. Maar de volwassen olifant  ‘weet’ dat proberen te ontsnappen geen zin heeft. Dus kan men hem met een dun touw aan een klein paaltje vastmaken en hij blijft staan. Het is zijn eigen geloof en niet de feitelijke omstandigheden die hem tegenhouden.
Dat komt bij me op als het gaat over het geloof van mensen in hun ‘psychiatrische ziekte’.

In de psychologie is er een naam voor de beschreven berusting: ‘aangeleerde hulpeloosheid’, heet het daar. Naar mijn eigen idee is dat dan het zoveelste etiketje dat je als ‘psychiatrisch patiënt’ opgeplakt kunt krijgen… net zoals ‘depressief’ of ‘bipolair’ of ‘ik-zwakte’.

Ik vraag me bij de term ‘aangeleerde hulpeloosheid meteen af ‘kan ik het ook weer AF leren?’. En ik voel me naar als ik voor ‘hulpeloos’ word uitgemaakt. Bovendien kan ik er nog bij bedenken dat als ik het zelf aangeleerd heb, het mogelijk nog mijn schuld is dat ik hulpeloos ben ook!

In feite denk ik niet dat ‘aangeleerde hulpeloosheid’ iemand’s schuld is. Het is geen kwestie van domheid of koppigheid. Olifanten zijn niet dom als je het mij vraagt, evenmin als degenen die ‘binnen de psychiatrie blijven’.

Maar als je eenmaal flink ‘ziek’ bent geweest, platgespoten, nare dingen hebt meegemaakt, opgesloten bent geweest, en er wordt je verteld dat dit komt doordat je een ziekte hebt, en dat je dat kunt voorkomen door maar netjes de pillen te slikken – dan is het vrij logisch om daar dan – na een lange periode van pijn en rouw – aan toe te geven en te ‘berusten’. Vooral als je niet beschikt over enige andere informatie dan de boodschappen die de psychiatrie je brengt.

ANDERE BOODSCHAPPEN
Waar het dus vooral om gaat, hoe we het ook noemen, is dat het belangrijk is dat er andere boodschappen beschikbaar komen.

Daniel Fisher, die zelf ooit met schizofrenie werd gediagnosticeerd, is gaan doorstuderen, psychiater geworden en nu vooraanstaand persoon in de ‘Empowerment’ beweging. Hij geeft in zijn PACE-manual (gratis te downloaden (1)) een prachtig overzicht van een aantal van deze ‘andere boodschappen’ die iemand die met een psychose te maken krijgt te horen zou moeten krijgen.

Hieronder een vrije vertaling van een vergelijking die hij maakt tussen wat de psychiatrie ons vertelt en wat men naar zijn idee zou moeten meedelen.
(P = Psychiatrie, D = Daniel Fisher):

P: Je hebt een psychiatrische ziekte.
D: Je ervaart ernstige emotionele stress die je leven in de maatschappij bemoeilijkt.

P: Je ziekte wordt veroorzaakt door storing in je genen of in de chemie van je hersenen.
D: Je problemen komen door een combinatie van trauma, verlieservaringen en een gebrek aan goede steun.

P: Je stoornis is niet te genezen.
D: Je kunt volledig herstellen.

P: Je moet niet gaan werken zolang je nog symptomen hebt.
D: Begin zo spoedig mogelijk met werk dat zinvol voor je is omdat werken bijdraagt aan herstel.

P: Je moet de rest van je leven medicatie gebruiken.
D: Het kan zijn dat medicatie voor jou behulpzaam is terwijl je ondertussen betere vaardigheden aanleert in hoe met jezelf om te gaan en andere manieren leert om bij te komen van ersntige stress situaties.

P: Je moet voorgoed onder begeleiding blijven van hulpverleners.
D: Je zult in staat zijn om je voornaamste steun te krijgen van lotgenoten en vrienden, meer dan van professionele hulpverleners.

P: Als je stress vermijdt kun je je misschien redden.
D: Je kunt weer uitdagingen aangaan, dromen hebben en een vervuld leven leiden.

P: Je bent je ziekte.
D: Je bent nog steeds een volledig mens.

P: Doordat je deze ziekte hebt ben je niet in staat om gevoelens uit te drukken of relaties te onderhouden.
D: Je ervaart zulke extreme gevoelens dat je het gevoel hebt dat het niet veilig is ze te tonen. Op den duur zul je je veilig genoeg voelen om je eigen gevoelens en die van anderen te begrijpen en om hechte relaties aan te gaan.

P: Je hebt niet dezelfde rechten en verantwoordelijkheden als anderen.
D: Je hebt alle rechten die andere burgers ook hebben.

P: Je bent gevaarlijker dan andere mensen in de maatschappij.
D: Je bent niet gevaarlijker dan de rest van de mensen in de samenleving.

P: Je zult geen partner of kinderen kunnen hebben.
D: Je kunt een partner vinden en kinderen krijgen wanneer je eenmaal verder hersteld bent.

Toen ik deze tekst van Fisher voor het eerst las stond ik er paf van: de uitspraken van de psychiatrie waren een vrijwel exacte weergave van wat mij destijds verteld werd na mijn opnames en diagnose. Ik weet dat dit mij in die periode volledig terneer geslagen heeft.
Deze boodschappen waren de touwen en kettingen die mij heel lang op mijn plaats hielden.

Ik was bang. Heel bang. Mij werd voorspeld dat als ik zou proberen me los te maken uit de ‘touwen en kettingen’, en bijvoorbeeld eens zou proberen zónder medicatie te leven, dat ik dan weer héél erg ziek zou worden (en dus weer opgenomen, opgesloten en platgespoten). Dit hoorde ik niet alleen van hulpverleners maar ook van ‘lotgenoten’.

Er was nergens iemand die me boodschappen kon brengen zoals Daniel Fisher die verwoordt. Wat had het een verschil gemaakt als iemand mij toen die dingen had kunnen influisteren!

Het is nog maar kort, en met dank aan een lange (spirituele) ontwikkeling, dat ik me in staat voel te bedenken – zeker weten doe ik het niet steeds – dat ik mogelijk inmiddels een volwassen olifant ben die misschien wel met een dun touwtje aan een klein paaltje vastgebonden is. Het is nog niet zo lang dat ik begin te beseffen dat ik mogelijk dat touw wel eens finaal in tweëen zou kunnen trekken!

Pas wanneer je – desnoods maar heel voorzichtig en met kleine rukjes – gaat trekken aan de ketenen die je binden, ze gaat beproeven, ontdek je je ware kracht…

VOETNOTEN
(1) http://www.power2u.org/downloads/pace_manual.pdf